Çal ilcesinin tarihine ilk kesin bilgiler, roma dönemine iliskindir.Bu dönemde ilçe sinirlari içinde  kurulan asar kenti, bugün tümüyle ortadan kalkmistir.Çal adi ile ilgili bir cok rivayet söylenmektedir.

  Bir rivayete göre; ilcenin bir baska adi da Demirciköy dür. Ilce 19.y.y.'in ortalarina kadar Demirciköy olarak anilmistir.Anadolu selcuklularinda Demircilik sanati yaygin idi.O dönemde tum savas araçlarini kendileri yaparlardi.Selcuklularin savas sonrasinda bolgeye yerlesmesinden sonra bu sanati yayginlasmistir.Bu meslek dalininda Çal ilcesinden o dönemlerde cok  kisi tarafndan yapilmis olmasindan dolayi cevredeki köyluler tarafindan 'demirciköy' olarak da anilmis olma ihtimali kuvvetlidir.

   Çagatay  lehcesinde, yuksek yer anlaminda yada yayla anlaminda kullanilmistir.Bir baska rivayete göre ise ; turklerin fethiyle ortaya cikmistir.1095-1100 yillari arasinda hüsamettin bey,isa bey,mahmut gazi,ellez gazi ve seyit gazi gibi uc beylerince fethedilmistir.

   Bölgenin fehtinden sonra Çal ilcesinin bulundugu yerde savas sonrasi bir zafer söleni yapildi. Anadolu selcuklularda bu sölenlere ÇAL adi verildi.Müzik esliginde yapildigindan bu sölenlere cal adi verilmistir. Iste bu olaylardan sonra burada kurulan yerlesim birimine ÇAL adi verilmistir.

              -TURKLERDEN ONCE CAL TARIHI-

   Çal ilcesinde ilk yerlesimlerin m.ö. 2000 yillara dayanmaktadir.

Selcen kasabasinin Durnuk-Demirdere,Keci tepesi ve guney yolu arasindaki bölümünde cok eski bir  uygurlarin izleri hala görülmektedir.bu uygarliga ait kalintilar yunan ve roma döneminden cok önce olup bazi mezarlardan cam kaplar ve sus esyalari ckarilmistir.bu da gösteriyorki; Dagmarmara koyu sinirlar icinde oldugu sanilan tarihi MOSYNA sehrinin anilan bolgede olma ihtimali kuvvetlidir. Bilimsel bir kazi çalismasi yapilmadigindan cok genis bir alana yayilmis bu sehir hakkinda kesin bir bilgiye sahip degiliz.

   Ilce yakinlarinda bir baska yerlesim alani ise ilcenin 2km. güneydogusunda ASAR mevkii denilen gercekte bir hisar görunumunde olan  kalintilar mevcuttur.Asar denilen yerde bugun kale kalintilar ile  bazi kalintilara rastlamak mumkundur.Burada yeterli bilimsel calismalar yapilmamistir.Bu nedenle genis bir bilgiye sahip degiliz.

  Mahmutgazi koyunde ve cevresinde roma ve bizans doneminin izlerine rastlanir.Koy mezarliginda Mahmut gazi' nin turbesi nin bulundugu kucuk tepecik uzerinde Roma doneminde yapilmis olan bir kilisenin temelleri mevcuttur cok duzgun sutunlar kaideleri ile birlikte durmaktadir.kilisenin bir cok parcasi koyun icine dagilmis durumdadir.buradaki cami ve kahvehanenin onunde bulunan parcalar bu kiliseden gelmistir.Sutun basinda bulunan kabartmali sutun baslarindan bir tanesi bugun koy muhtarliginda bulunmaktadir.3 adet oldugu soylenen parcalardan ikisi kayptr.Ortada insan figuru islenmis kabartma ,sagnda aslan, solunda kaplan figurleri oldugu soylenmektedir.Aslan ve kaplan kabartmalari calinmistir.

   Her ilce gibi Cal ilcesinin hemen hemen her yerinde tarihi eser gormek mumkundur.Ancak yagmave talanda buyk bir hizla devam etmektedir.Ortakoy kasabasinin hemen uzerinde bulunan tepede bir kale kalintisi vardi.1985' li yillarda agaclandirma sirasinda kale'ye  ait kalintilar ortadan kalkmistir.buranin alt kisminda dogu yonunde bir de kilise kalintisi bulunmaktaydi.Bugun bu yapidan da az kalinti kalmistir.Develler koyunde ise koyun girisinde sag tarafta kaya mezarlari gorulmektedir.Bolgede daha genis bir arastirma yapilmasi halinde baska eserlerde gorulebilir.Ortakoy'u gectikten sonra ilk koy olan bahadinlar koyu'nun kuzeyinde menderes vadisi 'ne hakim tepe uzerinde bir mabet  mevcuttur.Mabetten gunumuze az bir kalinti kalmistir. Bu mabette bulunan iki tane yazili tas vardir. Bu yazili taslarin biri koyde digeri ise Ortakoy kasabasinin meydanindadir.Grek yunanca yazilmis kitabelerde tasin adak tas oldugu gostermektedir.Yazinin bir bolumu soyledir;''M.S.69. Peritos ayinin altisinda ben gaios joulios 'un kizi lonlia,gunes apollolairmenos 'a eleftheron isimli kulumu sunarim.Eger bir kisi mumanaat gosterirse 2500 dinaz 'i ceza tanri hazinesine ve 2500 dinaz 'i ceza devlet hazinesine odeyecektir.''denilmistir.

   Goruluyor ki o donem de henuz hristiyanlik bu bolgeye gelmemistir.Zira insanlar gunes tanrsna adak olarak sunuluyordu.Civril ' de de bulundugu soylenilen antik sehirle isim benzerligi bulunan yine Ortakoy yakinlarinda oldugu oldugu soylenilen DIOSYNAPOLIS isimli bir antik sehirden soz edilmektedir.bu sehre ait net bir bulgu yoktur.Bahadinlar koyu altinda bulunan mabet 'e halk tarafindan DIOSYNAPOLIS denilmektedir.Ancak mabet cevresinde boly bir sehir kalintisi gorulmemektedir.Diger br yandan ise Bayralan Karapinar koyleri arasinda Cakirlar koyu cevresinde antik yerlesim yeri vardir. Roma ozellikleri tasiyan bu  yer hakkinda fazla bir bilgi yoktur.

             DAYILAR KOPRUSU

   Dayilar koyu sinirlari icinde buyuk menderes uzerinde Osmanli doneminden kalma kemerli bir tas kopru mevcuttur.Uc kemerli olan kopru gunumuzde hala kullanlmakta olup bazi kisimlari bozulmustur.koprunun tarihi tam olarak bilinmemektedir.

              KAYI PAZARI

  Cal ilcesine bagli Suller kasabasi yolu uzerinde Sapcilar , kocakoy koylerinin alt kisimlarinda  yol uzerinde eski adiyla kayi pazari olarak bilinen yerde minare vardir. cami yok olmustur. Selcuk mimarisi tarzinda yapilmistir.minarenin tepesi yoktur ancak kalan kisimlari saglamdir.Bu alanda bolgenin turk hakimiyetine gecmesinden sonra kayi boyundan gelenler turkler pazar kurmaya baslamislardir.Bekillive cal cevresinden buraya alsverise gelip o zamanin unlu br pazar yeriymis.Pazari kayilar kurdugundan kayi pazari olarak anilmaktadir.

       CAL ' DA TURK HAKIMIYETI

 Selcuklu  sultani Isparta yakinlarina kadar gelen hacli ordusunu durdurmak uzere Osman ve Husamettin beyler komutasindaki selcuklu ordusunu 1195 yilnda bolgeye gonderdi.Burdur golu kiyilarinda buyk catisma yasndi.dusman acpayam ' a dogru suruldu.Husamettin bey, yaninda Isa bey, Ellez gazi ile birlikte Keciborlu uzernden Dinar 'a buradan da Civril 'in gumussu ilcesine gecti.Mahmut gazi Isa bey ile birlikte Dinar uzernden Evciler anava (Cardak golu) uzernden Golcuk 'e geldiler.Abdi bey ile Seyyid gazi ise Salda golu uzernden Bayidir ' a oradan da Golcuk koyu ' ne inerek Mahmut gazi birlikleri ile birlestiler.Bugun ku Beylerli kasabas ' nn bulundugu  yerde otag kurdular.Cumali koyunde cuma namazi kildiktan sonra Kopekbeli denilen yerde savasa girdiler.Bu savastan sonra Mahmut gazi,Isa bey,Seyyit gazi Bozkurt  uzernden Cataloba ' ya ,oradan da Baklan ' a  gecerek Husametin bey ve Ellez gazi ile bulustular.Besparmak daglarinda bir durum degendirmesi yaptiktan sonra Cal bolgesinin fethine basladilar.

  Husamettin bey komutasindaki selcuklu  birlikleri Denizler uzerinden Belevi , Cakirlar ' takiben Guzelpinar' a ulastilar.Cokelez dagi' nin tam zirvesinde dusmanla buyuyk bir catismaya girdiler.Bu catisma sonrasinda Ellez gazi nin basi govdesinden kopmus hala savasiyordu. Babasi YETER ARTK COK ELLEZ,COK ELLEZdiye bagirmasindan sonra dizleri uzerine yere cokup ruhunu teslim ediyordu.Cal bolgesindeki bu dag sirasina bu savastan sonra Cokelez daglari denildi.

  Dusmani Cokelez de yendikten sonra Selcuklu birlikleri bugunku Isabey kasabasi na indiler.Mahmut gazi ve Degirmenderesinde bulunan dusman temizlendikten sonra Cal ilcesinin bulundugu yere gelindi.Burada buyuk bir solen duzenlendi.Cal adi verilen bu solenden sonra ilce bu adla adilmaktadir.Savastan sonra Isabey in isabey kasabasini ,Mahmut gazi nin de mahmut gazi koyunu kurdugu, Seyyid gazi nin de asagi veya yukari seyit koylerinden birisini kurdugu soylenir. Mahmutgazi nin turbesi halen mahmutgazi koyunde bulunmaktadir.Isabey ve Seyyid gazinin mezarlari ise yoktur. Husamettin beyin ise baklan ilcesinde bulunmaktadir.